آموزشگاه بورسیران

بازار سرمایه

در بازار سرمایه،اوراق بهادار با سررسید بیشتر از یک سال به فروش می رسد. با در نظر گرفتن این واقعیت که پس انداز و سرمایه گذاری برای رشد اقتصاد حیاتی هستند، بازار سرمایه پلی است که پس انداز واحدهای اقتصادی دارای مازاد را به واحدهای سرمایه گذاری که بدان نیازمندند انتقال می دهد. بنابراین بازار سرمایه، واحدهای پس اندازی و سرمایه گذاران را با یکدیگر ارتباط می دهد. از طرف دیگر سازوکارهای تعبیه شده در این بازار از طریق رشد حجم پس انداز و سرمایه گذاری، رشد اقتصادی را تسریع می کنند. استفاده از بازار سرمایه برای تامین مالی مخارج دولت نیز از جمله قدیمی ترین و متداول ترین شکل مبادلات مالی است. اتکای دولت ها به بازار سرمایه در اغلب اقتصادهای مدرن نه تنها از این جهت مهم است که دولت ها غالبا اوراق بدهی منتشر می کنند تا بخش عمده ی هزینه های خود را تأمین مالی نمایند، بلکه استقراض دولت غالبا حجم عظیمی از کل وجوه عرضه شده در بازار توسط وام دهندگان را جذب می کند.

ابزارهای بازار سرمایه

الف- ابزار های تامین مالی دراز مدت
سهام: سهام صرف نظر از شکل آن، نشان دهنده ی منافع مالک در شرکت است واز آنجا که طلب و ادعای سهام داران در مورد دارایی های شرکت در مرحله ی آخر تمام طلب ها قرار دارد، منافع سهام به عنوان "منفعت باقیمانده" شناخته می شود.
سهام عادی: سهام عادی نوعی ابزار سرمایه گذاری است که نشانگر مالکیت دارنده ی آن در یک شرکت سهامی است و به دو دسته سهام با نام و سهام بی نام تقسیم می شود.
سهام ممتاز: سهام ممتاز نوعی اوراق بهادار است که دارنده ی آن نسبت به درآمد ها و دارایی های شرکت؛ حق یا ادعای محدود و معینی دارد. این سهام زمانی منتشر می شود که هزینه ی سهام عادی بالاتر باشد.
اوراق قرضه: اوراق قرضه اسنادی هستند که به موجب آنها ناشر متعهد می شود مبالغ معینی (بهره سالانه) را در فاصله های زمانی مشخص به دارنده پرداخت کند و در سررسید،اصل مبلغ را بازپرداخت کند.
اوراق مشارکت: اوراقی است که سود علی الحساب دارد و صادر کننده اوراق متعهد می شود اصل پول و سود قطعی را در تاریخ معین پرداخت کند.

ب-ابزارهای ویژه ی مدیریت خطر
علاوه بر کارکرد تأمین مالی واحدهای اقتصادی دارای کسری، مقابله با ریسک همراه با سرمایه گذاری و به ویژه ریسک ناشی از نوسان های قیمتی از دیگر کارکردهای مهم بازار سرمایه است. این کارکرد بازار سرمایه، از طریق بکارگیری ابزارهایی تحت عنوان ابزارهای مشتق انجام می شود. اطلاق مشتق به این ابزارها به آن دلیل است که ارزش این ابزارها بر اساس ارزش اوراق یا دارایی های دیگر تعیین می شود و در واقع مشتق از دارایی های دیگر است. معامله گران این ابزارها، برآنند که با پذیرش هزینه های اندک، از ریسک زیاد نوسان قیمت اجتناب کرده و آن را به سایر سرمایه گذاران منتقل کنند. مهمترین ابزارهای مشتق بازار سرمایه عبارتند از:

قراردادهای اختیار معامله
اختیار معامله قراردادی دوطرفه بین خریدار و فروشنده است که براساس آن خریدارقرارداد حق (نه الزام و تعهد) دارد که مقدار معینی از دارایی مندرج را با قیمت معین و در زمان مشخص بخرد یا بفروشد. بنابراین بر اساس این قرارداد، دو طرف توافق می کنند که در آینده معامله ای انجام دهند. در این معامله خریدار اختیار معامله، در ازای پرداخت مبلغ معینی، حق خرید یا فروش دارایی مندرج در قرارداد را در زمانی مشخص با قیمتی که هنگام بستن قرارداد تعیین شده است، به دست می آورد. از طرف دیگر، فروشنده ی قرارداد اختیار معامله، در مقابل اعطای این حق به خریدار با دریافت مبلغ معینی هنگام عقد قرارداد، آماده فروش دارایی مذکور است. چنانکه از تعریف قرارداد اختیار معامله پیداست، دارنده ی قرارداد، مبلغی را که در ازای این حق، پرداخته است از دست می دهد. از طرف دیگر فروشنده در صورت خواست خریدار، مجبور به اجرای قرارداد است. قراردادهای اختیار معامله به دو دسته طبقه بندی می شود:

الف- قرارداد اختیار خرید
دارنده ی این نوع اختیار معامله،حق دارد که مقدار معینی از دارایی مندرج در قرارداد را با قیمت مشخصی-به قیمت توافقی- در دوره ی زمانی معینی بخرد.

ب- قرارداد اختیار فروش
این قرارداد به دارنده حق می دهد که مقدار معینی از دارایی مندرج در قرارداد را با قیمت توافقی در دوره زمانی مشخصی بفروشد. در حالیکه خریدار قرارداد اختیار خرید، به امید افزایش قیمت آن را می خرد، خریدار قرارداد اختیار فروش پیشبینی می کند که قیمت در آینده کاهش خواهد یافت.

قراردادهای آتی
تمامی انواع کالا را می توان هر روز در بازار آتی(نقد) دادوستد کرد.در این بازارها، خریدار و فروشنده برای تحویل آتی کمیت و کیفیت مشخصی از یک کالا، با یکدیگر به توافق می رسند. وقتی قیمت آتی دادوستد، نوسان داشته باشد، معامله گران با ریسک(خطر) روبرو خواهند بود؛ زیرا ارزش موجودی آنها ممکن است به طور چشمگیری تغییر یابد. برای ایمن شدن در برابر تغییرات ناگهانی قیمت، خریداران و فروشندگان می توانند به بازار تحویل آتی روی آورند که در آن قراردادهای تحویل آتی برای تحویل کمیت و کیفیت مشخصی از یک کالا با یک قیمت مشخص در یک زمان معین تنظیم می شود.
بر اساس این قرارداد، خریدار متعهد می شود که مقدار مشخصی از یک کالا را در تاریخ معین با قیمت معینی از فروشنده تحویل بگیرد و فروشنده متعهد می شود که کالای مورد نظر را بر اساس مفاد قرارداد در همان تاریخ و با همان قیمت به خریدار تحویل دهد. در سررسید قرارداد تحویل آتی، فروشنده با دریافت قیمت، کالای موضوع قرارداد را به خریدار تحویل می دهد و تسویه انجام می شود. به عبارت دیگر، تسویه ی قراردادهای آتی به صورت تحویل فیزیکی کالا است.

نهادهای بازار سرمایه
الف) نهاد های خود تنظیم گر: بورس اوراق بهادار،بورس کالا،مؤسسات سپرده گذاری و نگهداری اوراق بهادار.
ب) واسطه های بازار: شرکت های تامین سرمایه (بانک های سرمایه گذاری)،کارگزاران،معامله گران، مشاوران سرمایه گذاری، بازارگردانان، شرکت های سرمایه گذاری.
ج) سایر فعالان بازار سرمایه: مؤسسات رتبه بندی خطر و اعتبار، پردازشگران حرفه ایی اطلاعات یا فروشندگان حرفه ایی اطلاعات.